Historia stworzenia

Historia stworzenia

Pierwowzorem wizerunku Muminka był Niuchacz, który powstał z ręki rodzeństwa Janssonów na drewnianej ścianie domku letniskowego. Podobną istotę Tove Jansson kreśliła na ilustracjach politycznych w czasopiśmie „Garm”. Pierwsza ukazała się w 1943 roku. Nazwę Muminek, według autorki, podpowiedział wuj, który straszył podkradającą zapasy Tove przed zimnym trollem, mieszkającym za kominkiem.

W latach 30 Muminki były jeszcze niewidzialne. Odwiedzały ludzi w czasie choroby i były niejako sprawcami przeziębień. Te wyglądem przypominały późniejsze Hatifnaty.

Muminek, w kolejnych, acz jeszcze początkowych etapach, był jeszcze podobny do Niuchacza, był raczej szczupły i miał spiczaste uszy. Obok niego został przedstawiony czarny Muminek, który miał być cieniem białego i utożsamiać mroczne strony podświadomości. Tove do początku lat 40 nie zdecydowała się jeszcze na jeden w pełni określony wygląd bohatera.

Ostateczny, już niezmienny wizerunek Muminka powstał w drugiej połowie lat 40. Od tamtej pory jest przyjazną istotą o pełniejszych kształtach, jasnym ubarwieniu z długim ogonkiem.

Pierwsza historia

Pierwszy rękopis o trollach pod nazwą Osobliwa podróż Muminka powstał na przełomie 1939/1940 roku. Tytuł został zmieniony w wydawnictwie i wypuszczono go pod nazwą        Małe trolle i duża powódź z czarno-białymi lawowanymi ilustracjami. Był to czas zawirowań wojennych, który rzutował na rzeczywistość bohatera i jego rodziny. Opowiadaniu towarzyszy element tęsknoty i groźby przed niestabilnością.

[wp_ad_camp_1]

To z niego dowiadujemy się o pochodzeniu Muminków. Muminek wraz z mamą wyrusza w podróż w poszukiwaniu domu, po drodze przygarniając Ryjka. Dom znajdują w Dolinie Muminków, powstałej na wskutek powodzi. Książka tłumaczy również, w jaki sposób trolle, początkowo mieszkające za kominkami ludzi, zostały zmuszone do poszukiwania domów. Już w tej książce Tatuś Muminka przedstawiony jest jako podróżnik żądny przygód, a Mama Muminka jest uosobieniem ciepła domowego ogniska i troskliwości, dzierży torebkę, w której nosi korkociąg otwierający listy w butelkach od Tatusia.

Historia druga

Z Komety nad Doliną Muminków (1946) wyłania się groza i niepokój. Tajemniczość i bezsilność wobec przeznaczenia towarzyszy wszystkim częściom, lecz w pierwszej części i w Komecie… jest ona najsilniejsza. W podobnej aurze powagi utrzymana jest japońska wersja animowana wszystkich części, co moim zdaniem, w brawurowy sposób ukazuje esencję atmosfery Doliny Muminków.

Druga część przygód rodziny trolli początkowo w rękopisie nazwana jest Muminek i straszna kometa. Do wydawnictwa Tove przygotowała ją już jako Kometa… w wersji z dookreślonymi szczegółami wyglądu bohaterów, także Włóczykija, ukazanego po raz pierwszy.

[wp_ad_camp_1]

Jansson nawiązywała w opowiadaniach do Biblii, w szczególności w omawianej pozycji, niebezpieczeństwo zbliżającej się komety jest paralelą apokalipsy. Występuje tutaj także widoczny wpływ Zmierzchu Zachodu Oswalda Spenglera, w którym zaczytuje się postać Piżmowca prognozującego unicestwienie świata. Autorka tym samym przeciwstawia kult intelektu połączony z fatalizmem, którego przedstawicielem jest również Paszczak entomolog, pragmatyzmowi, ale też witalności i marzycielstwu rodziny Muminków i innych mieszkańców Doliny, szczególnie Włóczykija.

Historia trzecia

W Dolinie Muminków (1948) z graficznymi ilustracjami bez lawunku, powstało w 1947 roku i już prężniej weszło w świat literacki po sukcesie Komety… Tę część charakteryzuje większa uczuciowość, lawiruje pomiędzy fatalizmem a nadzieją o lepsze jutro. Powstawaniu tej książki towarzyszyło kiełkujące uczucie Tove do przyjaciółki, prawdopodobnie stąd ciepłe zabarwienie opowieści, szczególnie przekazywane przez parę kochających się małych istot Topika i Topci. Zresztą i inne postaci ulegają magii miłości, której symbolem jest Królewski Rubin. Klejnot ów jest też przyczynkiem do polemiki o materializm i etykę. Tove w tej części wyraźnie stawia na dydaktykę. Autorka nie zapomniała jednak o aurze niepewności, wiecznej tęsknoty za czymś, co powoduje nieustanne uczucie upływającego czasu.

W Dolinie… poznajemy przyzwyczajenia i obyczaje bohaterów przewijające się przez dalsze historie. Tove rozpoczęła, oprócz określonego typu ilustracji, konsekwencję fabuły, języka i charakteru mieszkańców Doliny.

Czwarta

Kolejną częścią przygód trolli jest książka Pamiętniki Tatusia Muminka (1950) opisująca młodzieńcze przygody seniora rodu. Znajdziemy tutaj również kolejne informacje o pochodzeniu rodziny i innych bohaterów, między innymi Włóczykija. Tove wysnuła historię przyjaźni i kawalerskich przygód. Zgodnie z feministyczną naturą autorki rola kobiety jest tutaj szczególnie wyeksponowana. Kobiety pełniły tradycyjną rolę matki i gospodyni, ale również były w stanie podążać za marzeniami, jak mężczyźni.

Międzyczasie

W 1952 roku Tove wydała niezwykle bogatą graficznie opowieść obrazkową Książka o Mimbli, Muminku i Małej Mi – Co było potem?. Stworzyła ją z artystycznym zacięciem. Elementy pojedynczych scen nakładają się na siebie dzięki ażurowemu potraktowaniu poszczególnych kart. Książka spotkała się z wielką aprobatą świata wydawniczego, co przekuło się na pierwszą dla niej nagrodę dla autorek książki dziecięcej.

Historia piąta

Dwa lata później powstało Lato Muminków (1954). Jansson wzorowała się na Śnie nocy letniej Szekspira, chciała, aby książka wniosła więcej życia i radości w życie Muminków, przecież w W Dolinie Muminków zawarła obietnicę kolejnych nieuniknionych zmian. Teatr, który stanowi główne tło opowieści, jest ciągiem spektaklów nierzeczywistych, rozpoczętych magiczną nocą świętojańską.

[wp_ad_camp_1]

W książce poznajemy nowe postaci Homka Tofta, Bufkę i Emmę. Czytelnik jest wprowadzony w magiczną aurę, która odradza się w każdą noc Kupały. Niewątpliwie Lato… jest najbardziej romantyczną opowieścią spośród pozostałych. Całość okraszona jest analogią biblijnych przypowieści.

Szósta

Po Lecie… przyszła Zima Muminków (1957), z Too-tiki w jednej z głównych ról. Pierwowzorem postaci Too-tiki była partnerka Tove. Zima… pozwoliła Muminkowi doświadczyć nowych przygód, dorosnąć i bardziej się usamodzielnić, a nawet stawić czoła czarnym, włochatym przodkom i śmierci. Too-tiki, posługująca się minimalną ilością wypowiadanych słów, ze skłonnością do refleksji, była zimowym przewodnikiem dla Muminka. Dzięki niej pierwszy raz zobaczył zorzę polarną. Pozwoliła na melancholię i zastanowienie nad bezkresem świata i kolejny raz – na zgodę na wieczną jego przemianę, jak i naturalny proces zamiany w śmierć i odrodzenie. Jansson wprowadziła tutaj nową technikę ilustratorską – scraperboard. Dzięki drapaniu papieru od warstw czarnych do białych uzyskała dość plastyczne przedstawienia.

Zima… doczekała się wielu nagród oraz wielkiego zainteresowania środowisk naukowych. Zaczęto analizować Muminki, zauważono głębsze znaczenie treści. Opowieści Tove, skierowane dla dzieci, stały się też lekturą dla starszych – studentów, krytyków literackich i zwykłych czytelników.

Międzyczasie

Po drodze do kolejnej części przygód Muminków, Tove stworzyła dużoformatową barwną książeczkę  Kto pocieszy Maciupka? (w tym wypadku opowiadającą losy innych niż Muminki bohaterów) (1960), opowiadanie bożonarodzeniowe oraz liczne komiksy Mumintrollet.

Historia siódma

W 1962 roku wydano Opowiadania z Doliny Muminków (The invisible child). W krótkich formach przedstawiła historię dziewczynki Nini, która bała się dorosnąć, Filifionki i innych bohaterów w inny sposób niż dotychczas. Bohaterowie o zdecydowanie „uczłowieczonych” cechach nabrali większej powagi z przeznaczeniem dla odbioru trochę starszych czytelników.

Ósma historia

Książkę Tatuś Muminka i morze (1965) autorka przeznaczyła nie tylko dla dzieci. Tove ukryła w niej momenty zmuszające do głębszej refleksji, nie były one oczywiste, przed czym ostrzegła sięgających po lekturę na jej końcu.

Znajdziemy w niej wiele nawiązań to takich twórców, jak Wirginia Voolf czy Edgar Allan Poe. Latarnia stanowi tutaj ważny symbol samotności, bezpieczeństwa, światła i nadziei. Życie na wyspie i w latarni jest nawiązaniem do momentu, w którym Tove postanowiła zamieszkać na niemal bezludnej kamiennej wyspie.

Jansson wręczono Medal Hansa Christiana Andersena, wtedy najwyższą nagrodę literatury dziecięcej.

Dziewiąta, ostatnia

Po sukcesie jej autobiografii Córka rzeźbiarza, w 1970 roku wydano ostatnią część muminkowej historii Dolina Muminków w listopadzie. Jest to opowieść o szarej Dolinie bez dotychczasowych głównych bohaterów, którzy odpłynęli na wyspę. Pozostali mieszkańcy Doliny wspominają Muminki, nie rozumieją dlaczego odpłynęli, odczuwa się wyraźnie tęsknotę za nimi. Była to już druga opowieść z Doliny bez Muminków (pierwszą była historia obrazkowa Kto pocieszy Maciupka?) – Tove pragnęła odpocząć od pracy nad przygodami głównych bohaterów.

Autorka w Dolinie… nawołuje do wyobrażenia zielonej i szczęśliwej Doliny, poszukiwania jej w snach, wymyślenia dalszych losów ulubionej, ale już nierzeczywistej rodziny. Również każe, za sprawą przekazu o Nummulitach, pogodzić się z ich nieobecnością, tłumacząc to naturalnym instynktem drzemiącym w Muminkach. Kazała na dobre pożegnać się z nimi, dając jedynie sobie przyzwolenie na ich obecność za sprawą postaci Tofta (uosobienie samej Tove) oraz Włóczykijowi (dobrowolnie żegnającego się z rodziną).

Inne prace Tove Jansson

Tove napisała ponadto wiele innych form literackich – powieści, nowele, dramaty, komiksy, scenariusze, książki obrazkowe (np. Niebezpieczna podróż w 1977), książkę fotograficzną Łobuz w Dolinie Muminków (1980)… Lecz przede wszystkim była artystką ilustratorką i malarką, co często zaznaczała.

 Tekst opracowany na podstawie B. Westin, Tove Jansson, mama muminków, Warszawa 2012